نقش مهاجرین حاشیه نشین در نوع و میزان جرایم ارتکابی شهر تهران نویسنده دکتر احمد شفیع زاده چکیده مهاجرت و جابجایی مکانی تأثیرات متعدد اجتماعی و اقتصادی بر جامعه مبدا و مقصد می‌گذارد. شهر تهران دارای بالاترین رقم جرم و جنایت در کشور است. همراه با رشد جمعیت افزایش میزان مهاجرت به شهر تهران به […]
نقش مهاجرین حاشیه نشین در نوع و میزان جرایم ارتکابی شهر تهران
نویسنده دکتر احمد شفیع زاده
چکیده
مهاجرت و جابجایی مکانی تأثیرات متعدد اجتماعی و اقتصادی بر جامعه مبدا و مقصد می‌گذارد. شهر تهران دارای بالاترین رقم جرم و جنایت در کشور است. همراه با رشد جمعیت افزایش میزان مهاجرت به شهر تهران به خصوص به مناطق حاشیه‌ای و رشد تصاعدی جرایم در این شهر طی سالیان اخیر از گسترش هنجارشکنی و عدم پایبندی به قوانین حکایت می‌کند.
در این مقاله، ارتباط خاستگاه فرهنگی و منشاء مهاجرین با نوع جرم آنها مورد بررسی قرار گرفته است همچنین سعی شده است نقش شرایط زندگی و خصوصیات قومی و فرهنگی افراد مهاجر در نوع جرایم ارتکابی آنها در محدوده شهر تهران طی سال ۱۳۸۸ با استفاده از روش‌های تحلیل همبستگی و فرصت‌های جرم مورد توجه قرار گیرد. نتایج یک تحقیق نشان می دهد که تنوع و تفاوت‌های قومی و فرهنگی در بخش‌های مختلف کشور در شکل دهی الگوهای رفتاری افراد جامعه و از جمله بزهکاران تاثیر دارد و با تغییر خاستگاه فرهنگی مبدا مهاجرت این افراد گرایش به نوع جرم ارتکابی آن ها نیز تغییر می‌کند.
مقدمه
مقایسه نسبت زندانیان به جمعیت کشور طی دوره سی ساله ۱۳۵۸ تا سال ۱۳۸۶ مبین رشد قابل ملاحظه ارتکاب جرم و ناهنجاری است. در سال ۱۳۵۸ به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت تنها ۴۱ نفر در زندان به سر می‌بردند و در سال ۱۳۶۵ این تعداد به ۱۳۰ نفر زندانی رسیده است. این روند افزایشی همچنان ادامه داشته و در سال ۱۳۷۵ به ۲۳۲ نفر رسیده است. متاسفانه در سال ۱۳۸۶ این تعداد به ازای هر ۱۰۰ هزار نفر جمعیت کشور ۲۴۷ نفر بوده است (سازمان زندانها ۱۳۸۷ ص ۷). از طرف دیگر طبق آمارهای رسمی منتشر شده مجموعه پرونده‌های مجرمانه کشور در سال ۱۳۸۶ نسبت به چهار سال قبل آن (۱۳۸۲) بالغ بر ۴۳ درصد رشد نشان می‌دهد. رقم پرونده‌های مجرمانه مختومه در سال ۱۳۸۲ حدود ۱۷۰۲۳۷۶ فقره بوده است و این تعداد در سال ۱۳۸۶ به ۲۴۳۹۴۶۳ طرح افزایش یافته است (مرکز آمار ایران ۱۳۸۶ ص ۵۳۹ به بعد).
این در حالی است که آمار میزان تبهکاری که توسط مراجع رسمی ارائه می‌شود بیانگر تعداد واقعی جرایم ارتکابی جامعه نیست. آمار مذکور بیانگر این نکته مهم و اساسی است که در کشور ما هنجار شکنی و عدم پایبندی به قانون طی دو دهه اخیر به سرعت رو به گسترش بوده است.
شهر تهران به علل مختلف دارای بالاترین میزان جرائم شهری در کشور است. از بین زندانیان کشور که در نقاط شهری مرتکب جرم و دستگیر شده‌اند 73/11 درصد آنها کسانی هستند که در شهر تهران مرتکب یک عمل مجرمانه شده و سپس دستگیر و روانه زندان شده‌اند.
این امر نشان می‌دهد تهران با تفاوتی فاحش نسبت به دیگر شهرها دارای بیشترین میزان جرایم شهری است، البته بعد از تهران مشهد با داشتن 19/6 درصد زندانیان کشور در مرتبه دوم قرار دارد.
بررسی تعداد جرم و جنایت استان تهران طی سال‌های گذشته نشان می‌دهد زندانیان این استان طی دوره هشت ساله خرداد ماه ۱۳۷۲ لغایت خرداد ماه ۱۳۸۰ بالغ بر ۶۷ درصد افزایش در مقایسه بین زندانیان کشور به تفکیک استان بیش از یک حجم (06/20 درصد) زندانیان کشور در استان تهران محبوس بوده‌اند.
گرچه این رقم با عنایت به رابطه مثبت رشد جمعیت و بزهکاری می‌تواند به عنوان تابعی از افزایش کمی جمعیت در این استان تلقی شود، لیکن آن چه بسیار اهمیت دارد نسبت این روش است که طی این دوره زمانی به شکل تصاعدی افزایش یافته و رشد جرایم چندین برابر رشد جمعیت بوده است.
با توجه به مراتب فوق بدون شک اگر تاثیر شرایط مختلف اجتماعی و فرهنگی مجرم و محیط زندگی افراد در الگوهای رفتاری آنها مورد تعمق قرار گیرد، نتیجه کار شکل دیگری به خود خواهد گرفت. لذا با عنایت به لزوم بررسی علمی جرم و جنایت در شهر تهران این پژوهش می‌کوشد ارتباط شرایط اجتماعی-اقتصادی مبدا مهاجرت را در نوع رفتار و فعالیت مجرمانه آنان بشناسند.
محدوده زمانی انجام تحقیق بهار ۱۳۸۰ است همزمان با مدت محکومیت مجرم ای است که به دلیل عمل غیر قانونی خود دستگیر و راهی زندان شده‌اند و در هنگام جمع آوری اطلاعات و پرسشگری و مصاحبه در یکی از زندان‌های تهران محبوس بوده‌اند. تاریخ دستگیری مجرمین مورد مطالعه نشان می‌دهد سابقه دار ترین نمونه مورد پرسش در ماه بهمن ۱۳۶۶ و جدیدترین آنها در تیرماه ۱۳۸0 به ارتکاب جرم زده و دستگیر شده است. بنابراین زمان ارتکاب قدیمی‌ترین و جدیدترین مجرم محدوده زمانی ۱۱ ساله طی سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۸۰ می‌باشد.
طبق آمار منتشر شده اداره کل سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور در پایان اسفند ماه ۱۳۸۵ تعداد مجرمین محبوس در زندان‌های تهران و محل حبس آنها به تفکیک جنس به شرح زیر است:
جدول شماره 1: زندانیان شهر تهران در پایان اسفند 1385
| زندان (اندرزگاه) | مرد | زن | کل |
| قصر | 8147 | – | 8147 |
| اوین | 3296 | 604 | 3900 |
| کانون اصلاح و تربیت | 202 | 16 | 218 |
| کل | 11645 | 602 | 12265 |
پیشینه تحقیق و چارچوب نظری
بررسی‌های متکی به روش علمی و مبتنی بر اصول و روش‌های آمار پیرامون ارتباط محیط جغرافیایی و جرم برای اولین بار در نیمه اول قرن نوزدهم به وسیله کتله و گری صورت گرفته است. کتله فیزیک‌دان و منجم بلژیکی به کمک اعداد و ارقام همبستگی و ارتباط محیط جغرافیایی و جرم را نشان داد به اعتقاد زیادی در جرایم ارتکابی در یک جامعه و نوسانات متناوب آن مانند یک تابع ریاضی وابسته به تغییرات شرایط اقتصادی و اجتماعی زمان و مکان می‌باشد. پس از آن تحقیقات کتله مورد توجه بسیاری از دانشمندان کشورهای مختلف قرار گرفته و همین امر موجب بروز جنبه‌های علمی جدید و از جمله ایجاد رشته جدیدی در زمینه آمار جنایی به نام کتلتیسم شد.
تحقیقات او باعث شده است تا جرم به عنوان یک پدیده اجتماعی تابع دو متغیر زمان و مکان شناخته شود. انریکو فریاز کسی است که با الهام از مطالعات و نگرش کتله به بررسی جرم و شرایط محیطی پرداخته است که این نظریه خود را درباره قوانین مکانیک اجتماعی با تکیه بر مطالعات آماری بنیان نهاد. او بود همانگونه که در حجم معینی از محلول، حلالی با درجه حرارت معین و مقدار مشخص (نه یک اتم کمتر و نه یک اتم بیشتر حل می‌شود)، یک محیط اجتماعی معین نیز میزان مشخصی از جرم را تحمل می‌کند و از این میزان بیشتر یا کمتر نمی‌تواند باشد را نتیجه عوامل پیچیده و قاطع سرشت انسانی و محیط جغرافیایی اعم از محیط طبیعی و انسانی می‌دانست.
در زمینه تاثیر عوامل اکولوژیکی و همچنین شرایط اجتماعی در بروز جرم تحقیقات مشابه توسط دانشمندان دیگر چون «پیناتل»، «ساترلند» و «استفانی» و … انجام شده است که تنها به ذکر نام آنها بسنده می‌شود. در این دیدگاه (اکولوژیکی) ارتباط میزان جرم با برخی از شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی بین منزلت‌های پایین جامعه سنجیده می‌شود.
در سال ۱۹۵۸ والتر میلر در زمینه جرم و جنایت در رابطه با شرایط اجتماعی چنین می‌نویسد: «جوانان قشر پایین جامعه با احساس شکاف عمیق میان خود و امکانات بیشتر مرتکب جرم می‌شوند، چرا که این طبقه در آرزوی یک زندگی خوب دستیابی به امکانات بهتر را غیر ممکن می‌دانند و خواه ناخواه به سوی انواع جرم‌ها کشانده می‌شوند.» در سال ۱۹۶۴ «دونالد تفت» در زمینه جنایت به خصیصه‌های اجتماعی بیش از عوامل طبیعی تاکید می‌کند و وقوع جنایت را در جامعه آمریکا ناشی از ارزش‌های برتری جویی در جوامع غربی، گرایش بیش از حد بر عوامل مادی و برخورد خرده فرهنگ‌ها می‌داند.
نکته حائز اهمیت اینکه در میزان خشونت‌های شهری، همواره رابطه‌ای میان قشر جامعه و نوع کار وجود داشته است. بدین سان که میزان شرارت‌ها در بین جوانان طبقه کارگر بسیار بیشتر از سایر جوانان می‌باشد. از طرفی اغلب جرایم و خشونت‌ها به وسیله افرادی صورت می‌گیرد که در مشاغل بی‌ارزش جامعه به خدمت گرفته شده‌اند.
برای اولین بار هریس اصطلاح سفر مجرمانه را در سال ۱۹۸۰ به کار گرفت. اگرچه سابقه این بررسی‌ها به پژوهش وایت در سال ۱۹۳۲ برمی‌گردد. وی دریافت در سفرهای مجرمانه برای ارتکاب جرایم علیه اموال (سرقت) مسافت دورتری به نسبت سفرهای مجرمانه علیه اشخاص (مثل قتل و ضرب و جرح) طی می‌شود.
تورنر در بررسی دیگر به این نتیجه رسید که سفرهای مجرمانه با فاصله گرفتن از محل سکونت مجرمین کاهش می‌یابد. ویلسون و کلینگ در سال ۱۹۸۲ با ارائه نظریه پنجره‌های شکسته معتقدند که عدم مراقبت عمومی و به‌هم‌ریختگی محیطی و وجود رفتارهای بی‌ادبانه در این مکان‌ها موجب افزایش جرم می‌شود.
عزت‌الله مافی در بررسی تطبیقی پاتولوژی شهرهای وبن و مشهد معتقد است که افراد غیر بومی در مقایسه با تعداد جمعیت بیشتر از افراد بومی شهر مرتکب جرم و جنایت می‌شوند. بنابراین می‌توان اظهار داشت که این مطالعات تلاش برای بررسی نقش و تاثیر محیط جغرافیایی و اجتماعی در نوع و میزان جرایم می‌باشد که در این پژوهش مد نظر قرار گرفته است.
فرضیه و روش تحقیق
فرضیه اصلی تحقیق عبارت است از اینکه افراد غیر بومی و مهاجرین به شهر تهران با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی و اقتصادی اجتماعی خود بیشتر از دیگران مرتکب جرم شدند و خاستگاه فرهنگی مبدا مهاجرت آنان در نوع جرایم ارتکابی موثر است. در بررسی فوق از روش‌های تحلیل همبستگی بهره گرفته شده است. در شیوه تحلیل همبستگی برخی مشخصه‌های اجتماعی و اقتصادی با استفاده از داده‌های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه و مصاحبه با مجرمین پس از اخذ مجوزهای ورود به زندان در ارتباط با نو ع و میزان جرم در شهر تهران مورد توجه قرار گرفته است.
جامعه آماری این پژوهش را کلیه مجرمینی تشکیل دادند که در زمان پژوهش در یکی از زندان‌های تهران (اوین، قصر و کانون اصلاح و تربیت و بعضا زندان رجایی شهر) در حال تحمل کیفر و یا منتظر صدور حکم خود بودند. زمان جرم مجرمین تهران در ۶ طبقه اصلی طبقه بندی گردید:
– مجرمینی که مرتکب یکی از جرایم قاچاق مواد مخدر از جمله خرید و فروش، حمل یا نگهداری مواد مخدر شده‌اند.
– مجرمینی که مرتکب جرم علیه اموال و مالکیت شده‌اند از جمله اقدام به کلاهبرداری، صدور چک بلامحل، اختلاس، ارتشاء، اخاذی (زورگیری)، رباخواری، جعل سند، خیانت در امانت و ترک نفقه نموده‌اند.
– سارقین و کسانی که اقدام به سرقت از منازل سطح شهر، اتومبیل، لوازم اتومبیل، موتور سیکلت و لوازم آن و سرقت از مغازه‌های شهر تهران، جیب بری و کف زنی نموده‌اند.
– جرایم علیه اشخاص و افرادی که در سطح تهران مرتکب جرایمی چون قتل، ایراد ضرب و جرح، فحاشی و مزاحمت شده‌اند.
– جرایم منافی عفت که اعمال منافی و منکراتی چون زنا، لواط، فروش نوار و عکس و لوح‌های فشرده مبتذل و … را شامل می‌شود.
– سایر جرائم افرادی که مرتکب برخی جرایم چون اقدام علیه امنیت ملی، جاسوسی، جرایم سیاسی، مطبوعاتی و … شده‌اند در این طبقه جای می‌گیرند که متاسفانه امکان جمع آوری اطلاعات، ملاقات و مصاحبه با آنها فراهم نشد و به ناچار از جامعه آماری حذف گردیدند.
برای قابل اجرا نمودن پژوهش از روش نمونه گیری طبقه‌ای تصادفی[23] برگزیده شد[24]. در مرحله عمل با توجه به تنوع زیاد گونه‌های جرم و با در نظر گرفتن سنخیت عناصر متشکله آن (عناصر مادی معنوی و قانونی) جرایم به ۲۳ نوع تقسیم و در ۵ لایه (طبقه) گنجانده شد و واریانس و انحراف معیار هر طبقه بر اساس فراوانی گروه‌های بیست و سه گانه به دست آمد.
پیش از نمونه‌گیری به منظور برآورد واریانس جامعه آماری و از طریق مقایسه یافته‌های دو تخمین، امکان دستیابی به واریانس تخمینی در هر طبقه فراهم شد. خطای برآورد شده نیز معادل 0305/0 محاسبه شد که در فرمول اعلام گردید (جدول شماره ۲)
جدول شماره 2: چگونگی توزیع مجرمان شهر تهران به تفکیم تعداد و واریانس درون گروهی آن ها
| تعداد نمونه n | فراوانی معیار هر لایه | فراوانی هر لایه | گرو های جرم | |
| 357 | 163236 | 6/36 | 4460 | قاچاق مواد مخدر |
| 134 | 426466 | 254 | 1679 | سرقت |
| 428 | 4247397 | 5/794 | 5346 | علیه اموال و مالکیت |
| 54 | 92862 | 6/138 | 670 | علیه اشخاص |
| 27 | 2/52774 | 6/156 | 337 | منافی عفت |
| – | – | – | 9412 | سایر جرایم |
| 1002 | 2/4982735 = ∑ | – | 12493 = ∑ | – |
تعداد فراوانی هر لایه = Nh خطای برآورد شده 0305/0 = d
واریانس بهینه = Vo 516073 = Vt
واریانس بهینه 45/157401 = (5160703) ˟ (0305/0) Vo =
یافته های تحقیق
۱. نوع و میزان جرایم: فراوانی هر یک از پنج گروه اصلی جرم نشان می‌دهد، قاچاق مواد مخدر بیشترین میزان را در بین دیگر جرایم داراست. به عبارت دیگر در بین مجرمین حدود ۴۰ درصد آنها کسانی هستند که اقدام به خرید و فروش، حمل یا نگهداری مواد مخدر نموده‌اند. در مرتبه دوم جرایم علیه اموال و مالکیت به ویژه اقدام به صدور چک بلامحل، کلاهبرداری، اختلاس، ارتشاء قرار گرفته است؛ به طوری که بالغ بر ۳۷ درصد از مجرمین را این افراد تشکیل می‌دهند حدود ۱۵ درصد جامعه مورد مطالعه سارقین هستند که اقدام به سرقت از منازل، مغازه‌ها و اتومبیل، لوازم اتومبیل، جیب بری و کف زنی نموده‌اند.
کسانی که تمامیت جسمانی افراد را مورد صدمه قرار داده و اقدام به قتل یا ضرب و جرح دیگران نموده‌اند، 3/6 درصد جامعه نمونه پژوهش را تشکیل می‌دهند و در نهایت حدود 6/2 درصد از مجرمین به دلیل برقراری ارتباط نامشروع با جنس مخالف، زنا یا لواط، یا خرید و فروش نوار مبتذل دستگیر و در زندان به بند کشیده شده‌اند.
۲. ساختار جنسی مجرمین: از کل 1002 نفر نمونه مورد بررسی تعداد ۹۴۹ نفر آنها مرد و ۵۳ نفر بقیه زن هستند. بدین ترتیب ملاحظه می‌شود قسمت اعظم جرایم یعنی حدود ۹۵ درصد آنها توسط مردان صورت می‌گیرد و تنها ۵ درصد مجرمین مورد پژوهش را زنان تشکیل می‌دهند.
۳. ساختار سنی مجرمین: کمترین گروه سنی بین ۱۵ تا ۲۰ سال دارند و میزان جرایم در سنین بالای ۲۰ سال و به خصوص در گروه سنی ۲۵ تا ۳۰ سال به بیشترین حد خود رسیده است؛ به طوری که تقریبا 5/18 درصد مجرمین در این گروه سنی قرار دارند. ساختار سنی مجرمین مورد بررسی نیز نشان می‌دهد ارتکاب جرم در سنین نوجوانی بیشتر از گروه‌های سنی دیگر است. به طوری که تقریباً ۶۰ درصد جرایم را جوانان و نوجوانان شهر تهران مرتکب شده‌اند از طرفی تنها سه درصد مابقی جرایم توسط مجرمین بالای ۶۰ سال اتفاق افتاده است.
به نظر می‌رسد تعداد زیاد جرایم در سنین جوانی و میانسالی در این بررسی مطابق با مطالعات جهانی در خصوص ارتباط سنین جوانی و نوجوانی با انواع ناهنجاری هاست. این امر می‌تواند از عوامل زیر نشات گرفته باشد:
الف) افزایش نیروی جسمی و در کنار آن شور و احساس جوانی حس برتری جویی و شهرت خواهی و بسیاری تمایلات نفسانی موجب می‌شود تا جوانان بیشتر در معرض ناهنجاریهای اجتماعی قرار گیرند.
ب) قرار گرفتن در سنین فعالیت و پذیرفتن نقش‌های اجتماعی.
۴. دین و مذهب: اکثریت قطعی مجرمین در این بررسی مسلمان بوده و تنها حدود یک درصد مسیحی و زرتشتی هستند. در بین مسلمانان حدود ۹۵ درصد شیعه و ۵ درصد اهل تسنن بوده‌اند.
نکته قابل تعمق نوع مذهب مجرمین در هر یک از گروه‌های جرم می‌باشد. تقریباً تمامی مجرمین که مرتکب جرایم علیه اموال و مالکیت از جمله کلاهبرداری و صدور چک بلامحل و غیره جرایم منافی عفت شده‌اند شیعه هستند ولی در گروه‌های جرم قاچاق مواد مخدر سرقت و جرایم علیه اشخاص بین ۵ تا ۱۰ درصد مجرمین اهل تسنن می‌باشند.
به نظر می‌رسد این تفاوت از آنجا ناشی شده است که تعداد قابل توجهی از مجرمین علیه اموال و منافی عفت بومی تهران و شیعه، ولی مجرمین قاچاق مواد مخدر و یا سرقت کسانی هستند که از شهرها دیگر کشور به ویژه از استانهای شرقی خراسان (سیستان و بلوچستان) و یا غرب کشور (کردستان) و با درصد قابل توجه اهل تسنن به تهران مهاجرت نموده‌اند و سپس به دلیل ارتکاب جرم در این شهر دستگیر و روانه زندان شده‌اند.
۵. قومیت: بیش از نیمی از جامعه آماری (مجرمین مورد مطالعه) یعنی ۵۶% فارس هستند. حدود یک چهارم پاسخگویان از اقوام چون لر، کرد، بلوچ، گیلک، ترکمن و … بوده و حدود ۲ درصد نیز افغانی هستند.
نکته قابل تعمق تعداد نسبتاً زیاد افراد ترک‌زبان در بین جامعه مجرمین موردمطالعه است. به دلیل فقدان آمار و اطلاعاتی که ساختار قومی شهر تهران را مشخص نماید امکان مقایسه نسبت این افراد به کل شهروندان تهرانی میسر نیست، لیکن به نظر می‌رسد این رقم متاثر از مهاجرت اقوام آذری طی سه دهه اخیر از استانهای مختلف کشور به ویژه در استان آذربایجان شرقی و غربی به شهر تهران باشد که موجب شده است رقم بالایی از شهروندان فعلی تهران آذری باشند و به تبع آن تعداد قابل توجهی از مجرمین در این گروه جای گیرند.
مقایسه نوع قومیت پاسخگویان در گروه‌های مختلف جرم نشان می‌دهد فارس و ترک و لر اولویت اول تا سوم در تمامی این گروه ها (به جز گروه منافی عفت) بوده است؛ لیکن در گروه قاچاق مواد مخدر کرد، بلوچ و افغانی که گرایش بیشتری به ارتکاب جرم قاچاق مواد مخدر (تولید، حمل، خرید و فروش) دارند. جالب این است که ارتکاب انواع دیگر جرایم مورد بررسی توسط بلوک ها بسیار اندک است یا وجود ندارد.
۶. نوع اقامت: اطلاعات مربوط به محل تولد جامعه مجرمین مورد مطالعه نشان می‌دهد که اکثریت آنها (بیش از ۵۷%) خارج از تهران به دنیا آمده‌اند و سپس به تنهایی یا به اتفاق خانواده به تهران مهاجرت نموده و این شهر را به عنوان محل زندگی خود برگزیده‌اند. نتایج مصاحبه در خصوص مدت اقامت مهاجران فوق نشان می‌دهد تعداد زیادی به تازگی تهران را به عنوان محل زندگی برگزیده‌اند یا اینکه قصد سکونت دایم در تهران نداشته و صرفاً برای اشتغال به کار کسب درامد و یا تحصیل و غیره در تهران زندگی می‌کنند و لذا اقامت شان در این شهر دائمی نیست و بیشتر این افراد در سازگاری با محل زندگی جدید و اشتغال با مشکلات جدی مواجه بوده‌اند.
همین امر آنها را در معرض کجروی‌های اجتماعی قرار داده است. در بین مجرمین مورد بررسی در این پژوهش و با در نظر گرفتن گروه‌های اصلی جرم ملاحظه می‌گردد بین ۱۰ تا ۳۵ درصد مجرمین در شهر تهران به طور موقت ساکن بوده‌اند (مدت اقامت کمتر از شش ماه بوده است)؛ این عدم ثبات زندگی بیش از همه بین افرادی که در زمینه قاچاق مواد مخدر جرایم غیر اشخاص (قتل، ضرب و جرح) فعالیت نموده‌اند به چشم می‌خورد به طوری که حدود ۳۵ تا ۴۵ درصد این افراد به طور موقت در تهران ساکن شده‌اند.
به عکس بیشتر ثبات در بین مجرمین منکراتی جرایم مالی و سرقت دیده می‌شود. این امر نشان می‌دهد جرم قاچاق و قتل و ضرب و جرح بیشتر توسط افرادی صورت می‌گیرد که به تازگی به تهران آمده‌اند در حالی که جرایم منکراتی، جرایم مالی و سرقت را بیشتر کسانی مرتکب می‌شوند که تقریباً محل سکونت شان در تهران دائمی است.
۷.مدت اقامت: اطلاعات دریافتی درخصوص مدت اقامت مجرمین در تهران قبل از ارتکاب جرم و دستگیری آنها نشان داد بین ۱۰ تا ۳۵ درصد آنها کمتر از ۶ ماه است برای زندگی به تهران آمده‌اند. این نسبت در مورد جرایم مالی و منافی عفت و سرقت حدود ۱۰ درصد و در مورد قاچاق مواد مخدر به ۳۵ درصد می‌رسد. بین ۵ تا ۲۵ درصد افراد مورد بررسی حدود یک سال در تهران سکونت داشته‌اند و سپس به دلیل ارتکاب جرم دستگیر شده‌اند.
این میزان در جرایم علیه اموال حدود ۵ درصد و در جرایم علیه اشخاص بیش از ۲۵ درصد می باشد. در مجموع می‌توان دریافت مدت اقامت و زندگی بیش از نصف مجرمین در تهران کمتر از ۵ سال است که نشان می‌دهد با افزایش مدت اقامت افراد در تهران، از میزان ارتکاب جرم آنها کاسته شده است.
۸. سواد: حدود یک پنجم پاسخگویان بی سواد یا سوادی در حدود خواندن و نوشتن داشته‌اند و نیمی از این افراد نیز دارای مدرک ابتدایی یا سیکل یا در مقطع دبیرستان و ۳۰ درصد مجرمین نیز دارای مدرک دیپلم فوق دیپلم یا بالاتر بوده‌اند.
میزان سواد در گروه‌های پنجگانه جرم مورد بررسی تفاوت فاحشی را نشان می‌دهد به طوری‌که بیشترین افراد بی سواد یا کم سواد مرتکبین قاچاق مواد مخدر را تشکیل می‌دهند (حدود ۳۰ درصد).
در مرتبه بعدی سارقین قرار دارند که حدود ۱۵ درصد آنها بی‌سواد و یا کم سواد هستند، از طرفی با بالاترین سطح تحصیلات و کمترین میزان بیسوادی را گروه جرایم منافی عفت تشکیل می‌دهند (با ۵ درصد بی سواد). افرادی که مرتکب کلاهبرداری یا صدور چک بلامحل شده‌اند، از نظر سواد وضعیت بهتری نسبت به دیگر مجرمان دارند.
۹. اشتغال: بیش از ۱۳ درصد پاسخگویان تنها از طریق اعمال غیرقانونی خود کسب درآمد نموده‌اند و بسیاری از آنها مهمترین انگیزه مجرمانه خود را تأمین درآمد اعلام داشته‌اند. تعدادی از پاسخگویان کسب درآمد خود را از طرقی غیر از شغل و یا عمل مجرمانه اظهار نموده‌اند. این افراد که حدود ۷ درصد جامعه مورد بررسی را تشکیل می‌دهند زنان یا مجرمین جوان یا نوجوان هستند که مخارج زندگی شان به عهده همسر و والدین شان بوده است.
در پاسخ به این سوال که آیا درآمد آن ها جوابگوی مخارج زندگی شان بوده است یا خیر تنها ۳۶ درصد مجرمین درآمدشان را برای تامین زندگی خود خانواده‌شان کافی دانسته و ۶۴ درصد بقیه اظهار داشته‌اند که درآمدشان کفاف مخارج زندگی آنها را نمی‌دهد و یا این که به زحمت از عهده مخارج سنگین زندگی برآمده‌اند. در این میان کسانی که به جرم اعمال منافی عفت (روابط نامشروع) یا سرقت دستگیر شده‌اند نسبت به بقیه وضعیت زندگی بهتری داشته‌اند به طوری که تقریبا نیمی از این افراد درآمدشان کفاف زندگی آنها را می‌داده است و در گروه قاچاق مواد مخدر مجرمین نسبت به بقیه از وضعیت نامساعدتری برخوردارند، حدود ۷۵ درصد این عده مخارج زندگی‌شان بیش از درآمدشان بوده است و در تامین هزینه‌های زندگی با مشکلات جدی مواجه بوده‌اند.
۱۰. سابقه کیفری و اعتیاد: تعداد ۲۴۶ نفر از کل جامعه نمونه (۲۵ درصد) دارای حداقل یک یا چند بار سابقه کیفری بوده ۷۵ درصد بقیه برای اولین بار مرتکب جرم و محکوم شده‌اند. اگرچه اکثریت پاسخگویان برای اولین بار دستگیر و حبس در زندان را تجربه نموده‌اند ولی تقریباً تمامی افراد باسابقه محیط زندان را عاملی ترغیب کننده (مثبت) در تکرار جرم ذکر نموده‌اند.
هرچند به نظر می‌رسد پاسخگویان در پاسخ صحیح از مورد سابقه اعتیاد خود یا خانوادشان راه به حقیقت نرفته و ملاحظاتی را در نظر گرفته‌اند.
با این وجود ۴۹ درصد سیگار و ۸ درصد مشروبات الکلی مصرف می‌کردند. همچنین حدود یک پنجم مجرمین (3/19 درصد) به تریاک، ۶% به حشیش، 2/7 درصد به هروئین اعتیاد داشتند.
- ارتکاب جرم بوسیله افراد غیربومی (مهاجر): بررسی نسبت مجرمین غیر بومی نشان می‌دهد که الف) اکثریت نسبی (بیش از ۵۷ درصد) جامعه مورد بررسی کسانی هستند که خارج از تهران (یا کشور) متولد شده‌اند، سپس به تنهایی یا به اتفاق خانواده به این شهر مهاجرت کرده‌اند و این شهر را برای محل زندگی موقت یا دائمی برگزیده‌اند.
ب) در بین افراد فوق (مهاجرین) یعنی ۱۰ تا ۳۵ درصد این افراد تهران را تنها برای مدت محدود و به عبارتی به عنوان محل سکونت موقت (غیر دائم) خود انتخاب کرده‌اند. این اداره برای جستجوی کار بهتر، کسب درآمد بیشتر، تحصیل، دیدن اقوام، تفریح (و برخی برای ارتکاب جرم) به تهران پای گذاشته‌اند، لیکن در این مدت محدود اقامت به سبب عملی مجرمانه دستگیر و راهی زندان شده‌اند.
ج) تحلیل تفصیلی مدت اقامت تازه واردین حائز این نکته مهم است که در بین گروه‌های مختلف جرم، ۱۰ تا ۳۵ درصد کمتر از ۶ ماه است که به این شهر آمده‌اند.
علاوه بر این از مدت اقامت نصف پاسخگویان در تهران بیش از پنج سال می‌گذرد. طبق پاسخ های ارائه شده این افراد عمدتاً در شهر تهران با مشکلات متعددی چون بیکاری، عدم امکان سازگاری با محیط شهری، سختی کار، مشکل مسکن و دیگر مشکلات عاطفی و … رو به رو بوده‌اند.
د) بیش از ۱۳ درصد مجرمین کسانی هستند که در تهران هیچ محل سکونتی نداشتند. این افراد به هیچ وجه زندگی (موقت یا دائم) در این شهر نداشتند. این افراد در مدت اقامت کوتاهش آن که بین چند ساعت تا چند روز متغیر است در منزل اقوام، دوستان، اماکن عمومی (هتل مسافرخانه و …) اقامت داشتند. البته تعدادی نیز در تهران هیچ جایی نداشتند و خیابان خواب بودند.
در بین این افراد تعداد قابل توجهی انگیزه سفر خود را به تهران ارتکاب عمل مجرمانه (کسانی که در زمینه حمل، خرید و فروش مواد مخدر فعالیت می‌کردند) در مبادی ورودی شهر یا ترمینال و راه‌آهن ذکر نمودند که در حین ارتکاب جرم دستگیر شده‌اند. بنابراین نتیجه می‌گیریم که افراد غیر بومی و مهاجرین شهر تهران بیشتر در معرض ارتکاب جرم قرار دارند و غیر بومی بودن به عنوان یک عامل مهم در افزایش جرایم در مکان مقصد مهاجرین موثر است.
ه) حدود ۱۵ درصد هیچ محل سکونتی در تهران نداشتند و عمدتاً شب‌ها را در کنار دوستان، اقوام یا در محل کار خود به سر می‌بردند. ۴۴ درصد افراد نیز مستاجرند.
در یک جمع بندی کلی و با در نظر گرفتن کلیه موارد فوق ملاحظه می‌گردد تا حدود زیادی مشخص های اجتماعی و اقتصادی مجرمین فضای زندگی آنها از استانداردهای موجود پایین‌تر است و شرایط نامطلوب اجتماعی فرهنگی و اقتصادی بر زندگی اکثریت این افراد حکمفرماست و به نظر می‌رسد مجموعه عوامل نامساعد فوق در سوق دادن مجرمین موردمطالعه به سوی رفتارهای ضد اجتماعی در ارتکاب جرم تاثیر مثبتی داشته است.
۱۲. خاستگاه فرهنگی مهاجرین و بزهکاری آنها: در کشور پهناور ما با توجه به تنوع شرایط محیط طبیعی، قومیت، مشخصه‌های متفاوت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و الگوهای رفتاری یکسان نیست. از آنجا که تعداد زیادی از مجرمین مورد بررسی افراد غیر بومی و مهاجرین به تهران هستند (حدود ۵۷ درصد) برای تشخیص خاستگاه فرهنگی محل مهاجرت و تاثیر آن در نوع جرایم ارتکابی، در فرضیه حاضر هر یک از انواع جرایم ارتکابی به وسیله افراد مهاجر و غیر بومی تهران مورد سنجش قرار گرفت.
با توجه به تعداد زیاد نقاط شهری و روستایی مبدا مهاجرت مجرمین و برای این که امکان مطالعه و نتیجه گیری از بحث حاضر فراهم شود این نقاط بر اساس شهرستان‌های استان تهران و استانهای کشور و خارج از کشور از هم تفکیک گردید.
بخشی از مهاجرین از شهرها و روستاهای تقریباً نزدیک به تهران مهاجرت نموده اند. مجرمانی که بیشتر آنها از شهرستان‌های کرج، شهریار، اسلامشهر، ورامین و دماوند هستند بیشتر گرایش به ارتکاب اعمال غیر قانونی چون صدور چک بلامحل، کلاهبرداری، و قاچاق مواد مخدر داشتند. در سطح کشور، تعداد مهاجرین استانهای آذربایجان شرقی، اصفهان، همدان، سیستان و بلوچستان، مازندران، لرستان، خوزستان، کرمانشاه و مرکزی بیشتر از بقیه بوده است. برخی از مجرمین نیز تابعیت کشورهای افغانستان پاکستان و عراق را داشته اند.
نکته حائز اهمیت این نوع جرایم ارتکابی در مجرمی که از نیمه شرقی کشور یعنی از استانهای خراسان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، کرمان، یزد و اصفهان (به ویژه از شهرهای مشهد، زابل، زاهدان، کهنوج، سیرجان، بم، رفسنجان) به تهران مهاجرت کرده‌اند. فعالیت در زمینه قاچاق مواد مخدر بیشتر دیده می‌شود. به طوری که مهمترین عمل غیرقانونی این افراد و علت دستگیری آنها خرید و فروش حمل و نگهداری مواد مخدر بوده است. در بین افراد برخی دارای تابعیت دو کشور پاکستان و افغانستان هستند. قابل توجه اینکه انواع دیگر جرایم مورد بررسی از جمله قتل، ضرب و جرح و جرایم مالی و همچنین اعمال منافی عفت (منکراتی) در بین مجرمین فوق بسیار کم دیده می‌شود یا اصلا وجود ندارد.
به نظر می رسد مجاورت در استانهای شرقی (خراسان، سیستان و بلوچستان) دو کشور پاکستان و افغانستان به عنوان مراکز جهانی تهیه و تولید و توزیع مواد مخدر و قرار گرفتن برخی استانهای جنوبی و مرکزی (هرمزگان یزد کرمان) در کنار این استان‌ها، عامل گسترش و فراوانی مواد مخدر در این نقاط از کشور می‌باشد. سهولت دسترسی و آشنایی اکثر افراد با موادمخدر، فقدان پایگاه ارزشی قدرتمند برای تقبیح قاچاق مواد مخدر، مشکلات اقتصادی و استوار بودن معیشت بسیاری از افراد بر امر قاچاق (کالا و مواد مخدر) شاید مهمترین دلایلی است که مهاجرین این استان‌ها را به انجام مجرمانه فوق سوق داده است.
جالب اینکه بسیاری از افراد مورد بررسی کسانی هستند که به طمع سود و منفعت بیشتر، خطر قاچاق مواد مخدر به تهران را پذیرفته و به عنوان مسافر عازم تهران شده اند و در همان بدو ورود (یا روزهای اولیه اقامت در تهران) دستگیر شده‌اند. حدود ۱۳ درصد مجرمین کسانی هستند که به عنوان مسافر بدون انکه در تهران محل اقامت، شغل یا حرفه‌ای داشته باشند، در حین ارتکاب جرم قاچاق مواد مخدر دستگیر شده‌اند. برخلاف مهاجرین از شرق کشور به تهران که گرایش کمی به ارتکاب جرایم مالی (صدور چک بلامحل و کلاهبرداری) و جرایم علیه اشخاص (قتل و ضرب و جرح و …) و اعمال منافی عفت (زنا و لواط) داشته‌اند، در بین مهاجرین از استان های لرستان، خوزستان، چهارمحال و بختیاری، قتل، ضرب و جرح و شرارت بیشتر دیده می‌شود و به نظر می‌رسد درگیری فیزیکی، تکیه بر توان بدنی برای حل مسائل و مشکلات فردی و اجتماعی، منجر به وقوع جرایم فوق به وسیله این افراد شده است.
در بین افرادی که از بخش‌های غربی و شمال غربی کشور و از جمله استانهای آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل، زنجان و مرکزی به تهران آمده‌اند، جرایم مالی از جمله کلاهبرداری، صدور چک بلامحل، اختلاس و ارتشاء و … بیشتر از سرقت، قاچاق مواد مخدر، قتل، ضرب و جرح و … دیده می‌شود.
کسانی که از استانهای گیلان، مازندران، گلستان، همدان و ایلام به تهران مهاجرت نموده‌اند، تقریبا گرایش به ارتکاب تمامی جرایم مورد بررسی را داشته‌اند. در بین این افراد انواع جرایم مالی، قاچاق مواد مخدر، جرایم علیه اشخاص و اعمال منافی عفت و سرقت دیده می‌شود.
نتیجه گیری
آنچه در بررسی حاضر اهمیت دارد، تفاوت‌های فرهنگی در بخش‌های مختلف کشور و تاثیر آن در شکل‌دهی الگوهای رفتاری افراد جامعه و از جمله بزهکاران است. همانگونه که مشخص شد با تغییر خاستگاه فرهنگی مبدا مهاجرت این افراد، گرایش به نوع جرم ارتکابی آنها نیز تغییر کرده است.
مهاجرت و جابجایی مکانی تاثیرات متعدد اجتماعی و اقتصادی بر جامعه مبدا و مقصد مهاجرت می‌گذارند. دگرگونی ساختار سنی، جنسی، کاهش یا افزایش کارایی اقتصادی، تغییر در سطح تولید و نرخ نیروی کار، از جمله این تغییرات محسوب می‌شوند. از طرفی کسانی که به دنبال شرایط زندگی بهتر و مناسب‌تر مهاجرت می‌کنند، با مشکلات متعددی چون آشنایی با محیط جدید، انتخاب مسکن، اشتغال، کسب درآمد و برقراری ارتباط با دیگران، مواجه‌اند. مهمتر اینکه تفاوت‌های فرهنگی، سبک زندگی و ارزش‌های حاکم بر دو جامعه مبدا و مقصد مهاجرت، موجب می‌شود در معرض آسیبهای اجتماعی قرار گیرند و سهل‌تر به دام افراد کجرو اجتماع گرفتار شوند.
یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد نوع و میزان جرایم ارتکابی به وسیله مهاجرین یکسان نیست. تنوع شرایط محیط طبیعی، قومیت، و مشخصه‌های متفاوت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در کشور ما موجب شده است تا باورها، هنجارها، پایگاه ارزشی، و مجموعه دستاورد های مادی و معنوی (فرهنگ) ساکنین بخش های مختلف کشور یکسان نباشد. اکثریت این افراد در طول زندگی و در زمان ارتکاب جرم و دستگیری در محیط زندگی خود شرایط نامناسبی را پشت سر گذارده‌اند. مشخصه‌های اجتماعی و اقتصادی این افراد از حداقل استانداردهای موجود پایین‌تر است و به طور عموم برای اشتغال تهیه مسکن، کسب درآمد، و برای گذران زندگی خود و خانواده، با مشکلات جدی مواجه بودند. شاید بتوان چنین اظهار نمود که مجموعه عوامل و شرایط نامساعد فوق به عنوان عاملی مثبت و مهم در جهت سوق دادن این افراد به سوی ناهنجاری موثر بوده است. این افراد چنانچه با امکانات مناسب‌تر و بهتر زندگی می‌کردند، به احتمال زیاد در برابر آسیبهای اجتماعی از مصونیت بیشتری برخوردار بودند و احتمال کج روی آنها کمتر بود. هر چند که علاوه بر ایجاد امکانات و شرایط مناسب زندگی، اتخاذ تدابیر ویژه مراقبت و نظارت بر اماکن عمومی (مسافرخانه ها و هتل ها و …) که پذیرای تازه واردین می‌باشند و همچنین مبادی ورودی و خروجی شهر از جمله پایانه‌های مسافربری، می‌تواند در کاهش نسبی این گونه جرایم مفید باشد.
ماخذ:
شکویی، حسین (۱۳۷۹)، جغرافیای اجتماعی شهرها (اکولوژی اجتماعی شهر)، تهران، نشر جهاد دانشگاهی، چاپ دوم
طالقانی، محمود (۱۳۸۰)، مطالعات جامعه شناسی شهر تهران، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی،
کی نیا، مهدی (۱۳۸۶)، مبانی جرم شناسی، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم
مافی، عزت الله (۱۳۸۲)، «جغرافیای تطبیقی پاتولوژی شهری (وین، مشهد)»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال چهاردهم شماره پیاپی ۵۲ و ۵۳-انتشارات آستان قدس رضوی.
مرکز آمار ایران (1386)، سالنامه آماری کشور، تهران.
سازمان زندانها و اقدامات امنیتی و تربیتی (1386)، نشریه دفتر آمار و خدمات رایانه ای
کلانتری، محسن (۱۳۸۰)، بررسی جغرافیایی جرم و جنایت در مناطق شهر تهران، رساله دکتری، دانشگاه تهران، گروه جغرافیا.
[1] سازمان زندانها ۱۳۸6 ص ۲۷
[2] ماخذ: اداره پژوهش مرکز آموزشی و پژوهشی سازمان زندانها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور
[3] سازمان زندانها ۱۳۸۶ ص ۱۶
[4] (انسلین ۲۰۰۰ ص ۲۱۶)
Quetelitisme [5]
[6] (کی نیا ۱۳۷۳ ص ۴۶۹)
E.Ferri [7]
[8] (کی نیا 1373-ص 474)
Pinatil [9]
Sutherland[10]
Stefani [11]
[12] (شکویی 1379 ص102)
Walter Miller [13]
Donald Taft [14]
White [15]
[16] (وایت 1932 ص 450)
Turner [17]
[18] (لوتر 1938، ص 31)
Willson [19]
Kelling [20]
[21] (پرکینس 1993 ص 29-49)
[22] (مافی 1378 ص 134)
Random Sampling Stratified [23]
[24] (منصورفر 1374 ص 220)
نظرات